Για να κατανοήσουμε τη κρίση ...

Το «πανεπιστημιακό ζήτημα»:
Φαινόμενο με πολλαπλές οπτικές

Αν η πυκνότητα αναφοράς στον ημερήσιο τύπου αποτελεί τεκμήριο για την σημασία που η κοινωνία δίνει σε ένα θέμα, τότε ασφαλώς το «ζήτημα» των πανεπιστημίων μας στέκει εξαιρετικά υψηλά στην δημόσια ατζέντα. Το τεκμήριο αυτό, εν τούτοις, φοβούμαι ότι είναι μαχητό. Σε πολλές περιπτώσεις η δημοσιότητα επικεντρώνεται σε εντυπωσιακές μεν αλλά δευτερογενείς εκφάνσεις του «ζητήματος» και πολύ σπάνια ή ίδια έμφαση δίνεται στις ουσιαστικές διαστάσεις. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα πόσο χαρτί ανάλωσαν τα «γεγονότα του Δεκέμβρη», πόσο πεντάστηλα αφιερώνονται κάθε φορά στις εισαγωγικές εξετάσεις, πόση αδρεναλίνη σπαταλάται για τη λειτουργία του «ασύλου» και πόση δημοσιογραφική δυναμική αφιερώνεται στην αναζήτηση ερωτημάτων γύρω από τον Νόμο –Πλαίσιο. Συνιστούν άραγε όλ’ αυτά την ουσία του πανεπιστημιακού ζητήματος. Αμφιβάλλω έντονα, για να μην πω ότι διαφωνώ πλήρως.
Όλος αυτός ο ορυμαγδός δημοσιότητα και πολιτικής σύγκρουσης συμβαίνει πάνω σε ένα έντονα ασαφές πεδίο συμφραζομένων. Λείπει μια εκτετατμενη συμφωνία για το τι θεωρούμε, επιτέλους, ότι είναι ή πρέπει να είναι το «πανεπιστήμιο». Σε όλη αυτή τη φασαρία ο καθένας μοιάζει να έχει διαφορετικό πράγμα στο μυαλό του όταν αναφέρεται σε τελευταία ανάλυση στο Πανεπιστήμιο. Κανένας δεν τολμάει να θέση ερώτημα ορισμού στη δοκιμασία ενός «γκάλοπ» και όλα δείχνουν ότι οι πρωταγωνιστές των διαπληκτισμών θέλουν διακαώς να κρατήσουν σκοτεινό και απροσδιόριστο το αντικείμενο του πόθου τους. Στη πραγματικότητα ό καθένας χρησιμοποιεί προσχηματικά τον υποτιθέμενο αυτονόητο όρο για να κρύψει στην πραγματικότητα εξωπανεπιστημιακές επιδιώξεις τις οποίες δεν τολμά να ονοματίσει στην κυριολεξία τους. Έχουν πλήρη συνείδηση ότι τα κρυφά τους κίνητρα και οι κρύφιοι στόχοι τους θα αποκαλυφθούν αμέσως ως κυνισμοί και γιαυτό χρησιμοποιούν την Ιδέα του Πανεπιστημίου ως ψευδώνυμο των ανομολόγητων Ιδεών και προθέσεών τους.

Ποια είναι, λοιπόν, η Ιδέα του Πανεπιστημίου; Γιατί, αν δεν ορίσουμε εντίμως και σαφώς αυτή την κεντρική Ιδέα, τότε πώς μπορούμε εξ ίσου εντίμως και σαφώς να μιλήσουμε για το «ζήτημά» της; Προτείνω, λοιπόν, να βάλουμε το μάτι στην κλειδαρότρυπα και να αποκαλύψουμε το μυστικό.

Ορίζεται, όμως, σαφώς αυτό το «ζήτημα» ώστε όλοι να αντιλαμβανόμαστε το ίδιο νόημα στην αναφορά του; Αυτό είναι ένα πρωταρχικό ερώτημα που αναδύεται ευθύς ως κάποιος θελήσει με συστηματικότητα να καταγράψει και να τακτοποιήσει την σχετική πληθωρική πληροφορία. Σε απάντηση του ερωτήματος αυτού είναι εύκολο να διακρίνουμε κατ’ αρχή τρεις βασικές οπτικές, η ορισμούς του «ζητήματος».
-Την δημόσια,
-την οπτική των εμπλεκομένων συμφερόντων,
-την πολιτική, και
-μια τέταρτη, για την οποία θα μου επιτρέψει ο αναγνώστης να διορίσω αυθαίρετα τον εαυτό μου ως φερέφωνό της, για να θεμελιώσω το δικαίωμα μιας λεπτομερέστερης αναφοράς σε αυτή: Η τέταρτη οπτική είναι εκείνη που προκύπτει απόν την σκοπιά του ιδεατού τύπου του Πανεπιστημίου, εκείνη δηλαδή που όρισε με το κλασσικό κείμενό του ο καρδινάλιος John Henry Newman, πρώτος Πρύτανης του νεοσύστατου τότε Καθολικού Πανεπιστημίου της Ιρλανδίας, ως την Ιδέα του Πανεπιστη­μίου. Η θέση που διατύπωσε ο Newman παραμένει μέχρι τις μέρες ως βασική αναφορά σε κάθε κριτική τοποθέτηση απέναντι στον ρόλο και τις στοχεύσεις του πανεπιστημίου, είτε συμφωνεί είτε διαφωνεί κανείς με αυτή. Παρ΄όλο που η ουσία των θέσεων του Newman μπορεί να μοιάζει και ίσως πράγματι είναι παρωχημένη, η αρχιτεκτονική της προσέγγισής του προς το ζήτημα αποτελεί ακόμη ένα πολύ καλό οδηγό για την οργάνωση των προβληματισμών μας.

Η καθεμιά από τις τέσσερις οπτικές προφανώς διακλαδίζεται σε ευρέα φάσματα θέσεων και αντιλήψεων, που θα μπορούσαμε να τα θεωρήσουμε ως παραμέτρους ανάλυσης του πανεπιστημιακού ζητήματος. Μια τέτοια παραμετρική ή παραγοντική ανάλυση θα όφειλαν να κάνουν όσοι θέλουν να ασχοληθούν συστηματικά με το ζήτημα. Είναι αυτό που όφειλε να γίνεται, αλλά δυστυχώς δεν γίνεται.

Από τις τρεις πρωταρχικές οπτικές η πρώτη προκύπτει από την εικόνα που αναδεικνύεται μέσα από τον καθρέφτη της δημοσιότητας. Μπορούμε να τυποποιήσουμε την εικόνα αυτή και στη συνέχεια να την αναλύσουμε. Η δεύτερη είναι εκείνη που εκφράζεται άμεσα ή έμμεσα με ποικίλους τρόπους από τους «εμπλεκόμενους» στο εσωτερικό του πανεπιστημιακού συστήματος. Και για την οπτική αυτή υπάρχει αύθονο εμπειρικό υλικό που δεν έχουμε παρά να το αναλύσουμε με τις υφιστάμενες τεχνικές ανάλυσης κειμένων και λόγων, αλλά και δραστηριοτήτων. Στο πεδίο της δεύτερης αυτής οπτική υπάρχει άφθονη δραστηριότητα που περιμένει να την αναλύσουμε. Η τρίτη είναι εκείνη που αντικατοπτρίζει την εικόνα που αναδύεται από την ατζέντα των πολιτικών φορέων – κυβέρνησης και κομμάτων. Και εδώ, το εμπειρικό υλικό είναι άφθνο και έτοιμο να «μιλήσει» όταν τεθεί κάτω από το φώς των σωστών πρισμάτων. Η τέταρτη, τέλος, αντικατοπτρίζει μια καθαρή και εκούσια διατυπωμένη ιδεολογική τοποθέτηση.
Για να καταλάβουμε επαρκώς το «ζήτημα» είναι ανάγκη να κάνουμε συνοπτική αναφορά και στις τέσσερις οπτικές. Η πρόθεσή μου, όμως, είναι να επικεντρώσω τον λόγο μου στην τέταρτη που συνήθως υποεκπροσωπείται στον δημόσιο διάλογο σε σχέση με την σημασία της. Είναι συγκυριακά χρήσιμη η επικέντρωση στην τέταρτη οπτική, επειδή ελπίζω ότι μπορεί να μας δώσει την μεθοδολογική συνταγή που θα μας επιτρέψει να διαμορφώσουμε εν τέλει την ολοκληρωμένη εικόνα του ζητήματος. Η ιδεολογική οπτική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο ολοκλήρωσης. Ελπίζω να πείσω περί αυτού στη συνέχεια.