Κυριακή 22 Μαρτίου 2009

Επιτέλους! Διάλογος στη Τάξη


Οι Βολεμένοι και οι …. Αβόλευτοι
Επί τέλους, ένας γόνιμος διάλογος στη τάξη

Δίνοντας προτεραιότητα σε άλλες μου δουλειές είχα παρατήσει για μήνες τώρα το Ιστολόγιό μου. Και να που μια συζήτηση που άναψε στη τάξη πριν λίγες μέρες μου ξαναξύπνησε την αισιοδοξία ότι, ναι, πράγματι, μπορεί η τάξη να έχει ανάγκη από μια πιο ειλικρινή συζήτηση. Συζήτηση που μπορεί να ξεφεύγει από την στενή θεματολογία του μαθήματος, αλλά έχει τουλάχιστο το προσόν ότι αποκαλύπτει τις … αιτίες θανάτου της εκπαιδευτικής Άνοιξης που κείτεται εδώ και χρόνια σιωπηλή πλέον, όπως δηλώνει αυτό το ημερολόγιο.
Η ερώτηση ήλθε λίγο απρόβλεπτα: «Εσείς, δηλαδή, οι βολεμένοι έτσι μας βλέπετε;»
Ένας φοιτητής από τις πίσω σειρές της αίθουσας έτσι ένοιωσε ότι έπρεπε να απαντήσει στον ισχυρισμό μου, ότι στις σύγχρονες μετανεωτερικές κοινωνίες, λειτουργεί ένας αντιφατικός μηχανισμός που βάζει πολλές κοινωνικές ομάδες στον πειρασμό να στρέφονται ενάντια στα συμφέροντά τους. Είχα φέρει ως παράδειγμα του ‘εξεγερμένους’ μαθητές και φοιτητές που εν ονόματι της ερμηνείας που δίνουν στο συμφέρον τους, κλείνουν εμποδίζουν για μεγάλα διαστήματα τη λειτουργία των σχολείων και των πανεπιστημίων τους. Στρέφονται έτσι ενάντιο στο συμφέρον που έχουν να επενδύσουν με τον πιο παραγωγικό τρόπο των χρόνο τους για τον οποίο η κοινωνία τους έχει δώσει προνομιακές επιλογές ελεύθερης διαχείρισης.
‘Βολεμένοι’, κατά τον φοιτητή, ήμασταν εμείς οι διδάσκοντες. Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι η εξασφάλιση της ιδιότητας του καθηγητή δεν είναι εξ ορισμού ‘βόλεμα’. Προϋποθέτει προηγούμενη κοπιώδη προσπάθεια σε μελέτη, έρευνα, δημοσιεύεις και διδασκαλία και συνεπάγεται συνέχεια του κόπου πάνω στα ίδια πεδία για να μπορεί ο διδάσκων να επιτελέσει κατά συνείδηση τα καθήκοντά του. Και εκεί ακριβώς, διάλεξε, ο διαλεγόμενος φοιτητής μου να καταφέρει το αποκαλυπτικό χτύπημα: «Δηλαδή θέλετε να μου πείτε ότι εσείς τώρα εξακολουθείτε να διαβάζετε;»
Αυθόρμητα αναφέρθηκα στο καθημερινό μου πρόγραμμα που συμπεριλαβαίνει περίπου πέντε ώρες μελέτη, είτε για βιβλιογραφική ενημέρωση είτε για κάλυψη αναγκών τρέχουσας συγγραφικής δουλειάς. Επειδή συνειδητοποίησα προφανώς ότι η δεύτερη ερώτησή του υπονοούσε κάτι παραπέρα, ότι δηλαδή ο ίδιος θεωρούσε ότι αν ήταν βολεμένος …. δεν θα διάβαζε, προχώρησα σε ένα παραπέρα μονόλογο δίνοντας εξηγήσεις και γιαυτό το υπονοούμενο. Του είπα ότι το διάβασμα για τον φοιτητή δεν είναι επιβεβλημένη αγγαρεία, αλλά ευκαιρία πνευματικής επένδυσης. Του θύμισα ότι το διάβασμα στις προηγούμενες φάσεις της σχολικής ζωής του δεν σημαίνει το τέλος μιας υποχρέωσης αλλά την προϋπόθεση μιας συνέχειας και του ανέφερα ότι στην αμερικάνικη ακαδημαϊκή ορολογία η τελετή αποφοίτησης ονομάζεται commencement που σημαίνει ‘αρχή’ και όχι ‘τέλος’ μια διαδικασίας. Και η συζήτηση έκλεισε εκεί. Αμ, δε….
Όταν τέλειωσε το σεμινάριο και βρέθηκα μόνος ήλθε θορυβώδης ο διάλογος πίσω στο μυαλό μου που ξάφνου άστραψε για να φωτίσει μιαν άλλη συζήτηση που είχε γίνει πριν χρόνια περίπου κάτω από ίδιες συνθήκες. Τότε είχα να αντιμετωπίσω την θέση μιας φοιτήτριάς μου που υποστήριζε ότι η σχολαστική υποχρέωσή της είχε τελειώσει με την εισαγωγή της στο πανεπιστήμιο και ότι από εκεί και πέρα «η κοινωνία πρέπει να την ανταμείψει με ένα πτυχία και μια θέση εργασίας». Δεν είχε καμία πλέον υποχρέωση να διαβάσει παραπέρα στη φοιτητική ζωή της. Επειδή είχα θεωρήσει την τοποθέτηση αυτή ως παραδοξολογία τότε, ρώτησα την τάξη αν συμφωνεί με τη θέση της συμφοιτήτριά τους, ελπίζοντας ότι θα την έφερνα σε μια δημιουργική αμφισβήτηση των παράδοξων πεποιθήσεών της σε αναφορά προς τους ίδιους τους συναδέλφους της και όχι σε σχέση με τις όποιες απόψεις του αντίπαλου στρατοπέδου, δηλαδή των καθηγητών.
Και, ώ ! του παραδόξου, πήρα μια βροντερή συμφωνία της συντριπτικής πλειονότητας των παρισταμένων υπέρ της άποψης της φοιτήτριας. Τι το πιο φυσικό, μου είπαν να θεωρούν ότι η τεράστια προσπάθεια που κατέβαλαν στα φροντιστήρια για να περάσουν στο πανεπιστήμιο θα ήταν επαρκής για να κλείσει την σχολική περίοδο της ζωής τους οριστικά και αμετάκλητα. Και τι νομίζουν ότι θα έκαναν στο πανεπιστήμιο, ρώτησα εμβρόντητος. Και πήρα την θολή απάντηση «άλλα πράγματα». Κατάλαβα, δε, ότι αυτά τα άλλα πράγματα ήταν οι γνωστές τελετουργίες της φοιτητικής ζωής που ξεκινούν από τις πράξεις απελευθέρωσης από την γονική καταπιεστική, εποπτεία και προχωρούν στον χαβαλέ, τις καταλήψεις και τις άλλες εκδηλώσεις της φοιτητικής μαχητικής ανεμελιάς. Ελάχιστοι, στη τάξη, έδειξαν να διαφωνούν με αυτή την περίεργη αναπαράσταση της φοιτητικής ιδιότητας.
Να, λοιπόν, που ύστερα από δέκα και βάλε χρόνια, την ίδια αναπαράσταση συνάντησα μέσα από το υπονοούμενο του τωρινού φοιτητή μου. Με μια επί πλέον εμπλουτισμένη απόχρωση: Η προσδοκία του βολέματος, δηλαδή του περάσματος σε μια θέση όπου δεν υπάρχουν πια υποχρεώσεις. Μόνο δικαιώματα.
Μόνος τώρα, μέσα στη σιωπή του περιπάτου μου προς το σπίτι, αισθάνθηκα ένα έντονο σύγκρυο. Οι ρίζες της σιωπηλής άνοιξης στην εκπαίδευση είναι πολύ γερές και πάνε πολύ βαθειά. Τι τρομερή ευθύνη για όλους μας που γινόμαστε συνεργοί σε ένα σχολικό σύστημα που παράγει μια τέτοια ιδεολογία στη ψυχή των νέων μας !

2 σχόλια:

Unknown είπε...

Πραγματικά είναι τραγικό νέα άτομα να μην έχουν όρεξη για δουλειά, μελέτη και προβληματισμό. Είναι αυτονόητο ότι χωρίς αυτά δεν πρόκειται να προοδεύσεις. Γιατί, όντως όλοι έχουμε ανάγκη, τα πρώτα χρόνια της φοιτητικής μας ζωής από χαλάρωση και "χαβαλέ", μέχρι ενός σημείου όμως. Φταίνε όμως για αυτά πράγματι οι φοιτητές;
Το θέμα είναι πως δεν έχουν συνηδειτοποιήσει αρκετοί, ότι το Πανεπιστήμιο τους δίνει αυτη την ελευθερία στον χρόνο (αν και με τόσες εργασίες, εργαστήρια και ώρες παρακολούθησης αυτός ειναι εικονικός πλέον), για γενικότερο προβληματισμό, για να ασχοληθούν με τέχνες, να διαβάσουν βιβλία, να μάθουν να σκέφτονται, να ανακαλήψουν τον εαυτό τους. Διότι αυτό, έπρεπε να γίνεται στην σχολική ζωή και δεν γίνεται. Το σχολείο χρησιμοποιεί ένα κουραστικό σύστημα που έχει μοναδικό στόχο την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο. Όποιος είναι το καλύτερο "ρομποτάκι" και ακολουθήσει πιστά το συστημα, θα περάσει.
Αρα λοιπόν, τι φταίνε οι νέοι που δεν έχουν αντιληφθεί την αξία του πανεπιστημίου, όταν δεν έχουν μάθει πραγματικά να σκέφτονται; Και τι φταίνε που δεν τους έχει πει κάποιος σε όλη τους την σχολική ζωή να σκέφτονται και να έχουν αρχές, αξίες,ιδανικά. Ολα είναι βάση σχεδίου: Να διαβάσεις (και να μάθεις πράγματα που θέλουν οι άλλοι να μάθεις πχ νεότερη ιστορία δεν έχουμε διδαχτεί), να μάθεις ξένες γλώσσες, να ταλαιπωρηθείς στο Λύκειο, να περάσεις στο Πανεπιστήμιο να πάρεις το "χαρτί" και μετά όλα οκ. Και αν υπάρχει και μέσον, μια χαρα. Απορώ, έχει δοθεί τελικά σε όλους μας κάποια άλλη επιλογή ή να σκεφτούμε τι πραγματικά θέλουμε; Ντε και καλά να πάμε όλοι πανεπιστήμιο. Και να να περνάνε φοιτητές σε σχολές χώρίς να ενδιαφέρονται και τελικά να κάθονται μόνο και μόνο επειδή πιέζει ο κοινωνικός τους περίγυρος. Είμαι σίγουρος πως υπάρχουν αρκετοί που δεν θα ήθελαν να βρίσκονται εκεί που βρίσκονται, σε όλη την Ελλάδα.
Πιστεύω ο καθένας αποκτά μια νοοτροπία μεγαλώνοντας, ανάλογα με τον κοινωνικό του περίγυρο και το που μεγαλώνει. Μεγαλώσαμε στην Ελλάδα λοιπόν, έχοντας ως παράδειγμα μια γενιά που μόνο στόχο είχε το βόλεμα και την λαμογιά.Τον τρόπο για να βγάλεις εύκολο χρήμα, χωρίς κόπο. Είχε την λογική: "Η προσδοκία του βολέματος, δηλαδή του περάσματος σε μια θέση όπου δεν υπάρχουν πια υποχρεώσεις. Μόνο δικαιώματα". Γίνε παιδί μου δάσκαλος, στρατιωτικός, αστυνομικός που έλεγαν και κάποιες εφημερίδες σαν σχόλιο για τα αποτελέσματα των Πανελλαδικών εξετάσεων. Πως φτάσαν οι νέοι σε αυτό; Τυχαία; Αν είχαμε μεγαλώσει πχ Γερμανία, ίσως αυτά να μας κακοφαίνονταν. Γιατί λοιπόν να κακοφαίνεται σε κάποιον φοιτητή, ότι οι καθηγητές του είναι βολεμένοι; Δεν είναι; Σίγουρα είναι δύσκολο και κοπιαστικό να αποκτήσεις την θέση του καθηγητή αλλά άπαξ και την απόκτησες δεν βολεύτηκες;
Εν κατακλείδι, αυτό που θέλω να πώ, είναι ότι έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο επειδή έτσι διδαχτήκαμε από την κοινωνία. Μόνο ο βολεμένος θα έχει ικανοποιητικό μισθό, δεν θα τον εκβιάζουν, δεν θα νιώθει αβεβαιότητα και ανύμπορος. Αν δεν είσαι βολεμένος, δεν σε υπολογίζουν πλέον, δεν μπορείς ούτε την ζωή σου να φτιάξεις. Δεν μου αρέσει, αλλά στην κοινωνία που ζώ υπάρχει. Και δεν νιώθω υπόλογος, αλλά θύμα.

Κώστας Μαν. Σοφούλης είπε...

@ Ο/Η Παναγιώτης είπε..

Γιά ένα νέο 18 και άνω ετών, το επιρρίπτει όλες τις αδυναμίες των επιλογών του στην επιβολή του "συστήματος" είναι μάλλον παράδοξο. Μοιάζει να παραδέχεται οτι είναι ανίκανος να εξασκήσει την ελευθερία των δικών του αποφάσεων και επιλόγών. Εδω είναι το πραγματικό πρόβλημα.
Είναι αλήθεια οτι "το σύστημα" εξωθεί σε ορισμένους τύπους συμπεριφοράς. Όχι όμως όλο το σύστημα. Την ίδια στιγμή λ.χ. που η καταναλωτική δυναμική του σημερινού συστήματος μας εξωθεί στον παθητικό υπερκαταναλωτισμό, η δημοκρατική πλευρά του ίδιου συστήματος μας δίνει πλήρη ελευθερία να ακολουθήσουμε αντίθετη πορεία.Κάποιοι το κάνουν και άλλοι δεν το κάνουν. Αυτό δείχνει οτι στην πράξη υπάρχει αυτό που θα ονομάζαμε ατομική ευθύνη. Όπως και να τα πάρουμε τα πράγματα, εκείνοι που ξέρουν πως να ασκήσουν τις ελευθερίες τους ηγούνται των παθητικών - ο Κάντ θα τους ονόμαζε πιο τολμηρά "τεμπέληδες" - συνανθρώπων τους που με δική τους ευθύνη παραμερίζουν στο περιθώριο. Γιατί αυτοί να έχουν λογικό δικαίωμα να διαμαρτύρονται για το σύστημα;
Ο φοιτητής που δεν αξιοποιεί δημιουργικά τον χρόνο του, απλώς κάνει τη δική του επιλογή. Όταν δεν έχει την παληκαριά να δεχτεί και τις συνέπειες, τότε μεταβάλλεται σε διαμαρτυρόμενο εναντίον του .... συστήματος.
Τα περί "βολέματος" έχουν πραγματική σημασία όταν αναφέρονται σε αποδεδειγμένες περιπτώσεις "επιτυχημένων" ατόμων της κοινωνίας που πέτυχαν με αθέμιτα μέσα. Οι άλλοι "βολεμένοι" είναι απλώς άνθρωποι που έδρεψαν τους καρπούς των κόπων τους. Αυτό είναι πρό μίμηση και όχι πρός καταλογισμό!